Determinizm nedir, determinizm ne demek?
Determinizm, gelecekteki olayların geçmişteki olaylar ve şimdiki durumlar tarafından belirlendiği ve bu olayların kaçınılmaz olduğu fikrini ifade eder. Determinizme göre, evrenin başlangıcından itibaren var olan şartlar ve doğa kanunları, meydana gelen her şeyin olmasını kaçınılmaz kılar.
Örnek: Bir bilardo masasında, bir bilardo topunun diğer bir topa belirli bir açı ve kuvvetle çarpması durumunda, bu topun hangi yönde ve hangi hızla hareket edeceğini tam olarak tahmin edebiliriz. Eğer tüm başlangıç koşullarını ve etkileyen kuvvetleri biliyorsak, sonucu da önceden tahmin edebiliriz. Bu, deterministik bir yaklaşımdır.
Filozoflarla Determinizm:
- Baruch Spinoza: Spinoza, her şeyin bir nedeni olduğunu ve bu nedenlerin bir sonucu kaçınılmaz kıldığını savunmuştur. Ona göre, evrendeki her şey zorunlu bir şekilde gerçekleşir ve hiçbir şey tesadüfen meydana gelmez.
- Pierre-Simon Laplace: Laplace'ın ünlü "Laplace'ın Şeytani" düşüncesi, evrendeki her atomun konumu ve hızı hakkında tam bilgiye sahip bir varlığın, evrenin geçmişini ve geleceğini tam olarak tahmin edebileceğini öne sürmüştür.
- Albert Einstein: Kuantum mekaniğinin olasılıkçı doğasına karşın, Einstein, "Tanrı zar atmaz" şeklindeki ünlü sözüyle deterministik bir evren görüşünü savunmuştur.
Bununla birlikte, 20. yüzyılda, kuantum mekaniği gibi teoriler determinizmin sınırlarını sorgulamıştır. Kuantum mekaniğine göre, en temel parçacık seviyesinde, olayların sonuçları kesin olarak önceden belirlenmiş değildir ve sadece olasılıklarla ifade edilebilir.
Determinizm, ahlak, özgür irade ve sorumluluk gibi konularda da önemli felsefi sorunlara yol açmıştır. Eğer her şey önceden belirlenmişse, insanların özgür iradesi var mıdır? İnsanlar eylemleri için gerçekten sorumlu tutulabilir mi? gibi sorular bu konseptin getirdiği temel meselelerdendir.