Şeyh Said kimdir, Şeyh Said isyanı nedir? Şeyh Said isyanı nasıl bastırılmıştı?
Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi, geçtiğimiz hafta başlatılan bir bulvarın isminin, 1925'te Cumhuriyet'e karşı isyan eden Şeyh Said'in ismiyle anılacağını duyurarak tartışmalara neden oldu. Bu açıklama, İYİ Parti İstanbul Milletvekili Mehmet Salim Ensarioğlu'nun, Şeyh Said’e yönelik ithamları reddetmesi üzerine disipline sevk edilmesine ve CHP Genel Başkanı Özgür Özel'in, "Konjonktüründe Cumhuriyet'e karşı ayaklanma olduğunu biliyorum. Bastırılırken oluşan acılar torunların kalbini acıtıyorsa saygılı olmak gerekir" sözleriyle tepki çekmesine sebep oldu.
Zafer Partisi Başkanı Ümit Özdağ ise, "Zamanı geldiğinde o bulvara Diyarbakır’ın yiğit evladı Ziya Gökalp’in adını vereceğiz" diyerek karşı bir duruş sergiledi.
Muharrem İnce de, Şeyh Said hakkında net bir tavır alarak, "Şeyh Sait haindir. Bu konuda çok netim. Ben, Mustafa Kemal Atatürk'ün tarafındayım!" ifadelerini kullandı.
Diyarbakır Barosu'nun gazeteci Fatih Altaylı hakkında "Şeyh Said’e hakaret ettiği" gerekçesiyle suç duyurusunda bulunması ve Şeyh Said'in isyanını tekrar gündeme getiren Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi'nin Twitter açıklaması, tarihsel ve siyasi bir çekişmeye dönüşmüş durumda.
Şeyh Said Kimdir?
1865 yılında Erzurum'un Hınıs ilçesinde doğan Şeyh Said, Nakşibendi tarikatının etkili bir üyesiydi. Mayıs 1925'te başlatmayı planladığı büyük bir isyan, Diyarbakır'da jandarmayla çıkan çatışma sonucu erken başladı. İsyanın kesin olarak bir Kürt bağımsızlık hareketi veya laikliğe karşı bir ayaklanma olup olmadığı net değil. Bazı tarihçilere göre, Tanzimat'ın ardından Kürtlerin kaybettikleri ayrıcalıkların hoşnutsuzluklara yol açtığı düşünülmekte. İsyanın diğer nedenleri arasında bölgesel hakları koruma endişesi ve feodal beylerin arazilerini kaybetme korkusu da bulunmakta.
Şeyh Said İsyanı ve Bastırılması
Şubat 1925'te başlayan isyan, doğu vilayetlerinde bir ay süresince sıkıyönetim ilan edilmesiyle bastırıldı. İsyanın "Cumhuriyet rejimine tehdit oluşturduğuna" karar verildi, dini siyasete alet etmek ve vatana ihanet suçları kapsamına alındı. Meclis'ten geçen Tahrir-i Sükûn Kanunu, hükümete kamu düzenini bozan bütün örgütleri veya yayınları yasaklama yetkisi verdi. Şeyh Said, 27 Nisan 1925'te yakalandıktan sonra, İstiklal Mahkemesi'nde yargılandı ve 29 Haziran 1925'te Diyarbakır'da idam edildi. İsyan bastırılırken çok sayıda gazete kapatıldı, bazı gazeteciler İstiklal Mahkemeleri'nde yargılandı. Bu dönemde, Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası da kapatıldı ve Şapka Kanunu çıkarıldı.