İzmit o günden sonra bir daha aynı İzmit olmadı…

Kocaeli Haber- Genç Cumhuriyet’in yen fabrikaları peş peşe açtığı yıllarda açılır İzmit Kağıt Fabrikası. Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönem ile Cumhuriyet’in ilk yıllarında ülkemizde kullanılan kağıtlar, ithal edilen ve yurdumuzda işlenen kağıtlardır.

Fransa’da Grenoble Üniversitesi Fransız Kağıt Mühendisliği Okulu’ndan mezun olan genç bir mühendis yurda döndükten sonra, ülkemizde kağıt sanayin kurulması için, sabırla bu idealini gerçekleştirmek için çalışır. İsmi Cumhuriyet tarihine yazılacak olan bu genç mühendis Mehmet Ali Kâğıtçıdır.

Yerli kağıdı üretecek modern bir kağıt fabrikasının kurulması, İzmit Kağıt Fabrikası’nın kuruluşundan önce 1930’larda gündeme gelir.

Mehmet Al Kağıtçı’nın uğraşları sonuç verir. Önce Tekel Bakanlığı’nın ihtiyaçlarını karşılamak için bir kağıt fabrikası kurulması düşünülür. Ancak böyle bir fabrikanın mutlaka zarar edeceği yolunda yazılar yazılıp karşı bir kamuoyu oluşunca hükümet dosyayı kaldırır. Yerli kağıt üretimin destekleyenler itirazları yükseldiğinde konu Atatürk’ün masasına gelmiştir.

Başbakan İsmet İnönü ve bakanlarla yapılan bir toplantı sonucunda hükümet elindeki verilerle böyle bir fabrikanın başarılı olamayacağı sonucuna varılır. Ve Atatürk, “Cumhuriyet Hükümetin kuracağı bir fabrikanın zarar etmesi kötü örnek olur. Ümit kırar. Bırakalım” der. Bir süreline bu konu kapanmıştır...

O günlerde İş Bankası’nın başında bulunan Celal Bayar, böyle bir fabrikanın zarar etmeyeceğine inanmaktadır. Mehmet Al Kağıtçı Ankara’ya çağırılır. Bayar kendisini dinler ve karar verir; kağıt fabrikası kurulacaktır.

Ülkemizde kağıt, karton, ambalaj kağıdı, gazete kağıdı ve sigara kağıdı üretecek bir fabrikanın projeler Mehmet Ali Kağıtçı’nın yönetiminde hazırlanmaya başlanır. Bir süre sonra Celal Bayar İktisat Bakanı olur ve kağıt fabrikası projesini kurulacak olan Sümerbank’ın, yan devletin üstlenmesini uygun görür.

3 Haziran 1933’te Sümerbank kurulur. Birinci Sanayi Planı’nda yer alan kağıt fabrikası için çalışmalar başlar. Mehmet Ali Kağıtçı Sümerbank’ta işbaşı yapar. Ve kağıt fabrikası için uygun yer aranmaya başlanır.

Bir kağıt fabrikası için gerekli alt yapının; kömürün, suyun ve işçinin bulunduğu ve gerek ham maddenin gerekse de mamul maddenin en kolay nakledileceği kent olarak, İzmit seçilir.

İzmit Sümerbank Selüloz ve Kağıt Fabrikası’nın temel 14 Ağustos 1934’te Başbakan İsmet İnönü tarafından atılır. Fabrikanın tesisi için kuruluş hazırlıkları, bizzat daha sonra fabrikanın müdürü olacak olan Mehmet Ali Kağıtçı tarafından yürütülür.

Toplam değer 30.400 lira olan ve 121.864 metrekare araz üzerine kurulacak olan İzmit Kağıt Fabrikası, iki ana birimden oluşacaktı: Kağıt fabrikası ve mekanik hamur ünitesi. Ayrıca güç santralı, hizmet binaları, kazan dairesi ve tamirhane gibi bölümler de fabrika ek binaları olarak inşa edilecektir.

1934 yılında başlayan fabrika kuruluş çalışmaları çeşitli nedenlerle aksar ve fabrika inşaatı ancak 1936 Ocak ayı sonunda tamamlanabilir. Fabrika deneme üretimini ise 18 Nisan 1936’da yapar.

Dönemin İktisat Bakanı Celal Bayar 6 Kasım 1936’da İzmit Kağıt Fabrikası’nı törenle açar. Ankara ve İstanbul’dan gelen iki uzun tren dolusu davetlinin katılımıyla yapılır açılış tören.

Gelelim ilk üretilen kağıdın öyküsüne. 1930’lu yılların Türkiye’sinde ekonomik koşulların güçlüğüne, olanakların kısıtlılığına rağmen başarılan bu üretim, gerek İzmit’te gerekse de bütün yurtta büyük bir sevince neden olur.

Cumhuriyet’in ilk kağıt fabrikası olan İzmit Kağıt Fabrikası’nda üretilen ilk kağıdın öyküsünü o günün tanıklarından birsi olan Cevdet Baysal’dan aktaralım.

1 Mayıs 1966 tarihli ‘Seka Postası’nda “İlk Türk Kağıdı Nasıl Çıkmıştı?” başlıklı yazısında Cevdet Baysal, o günü şöyle anlatıyor:

“O gün bir Cumartesi idi. Kağıt fabrikamızın kurucusu ve ilk müdürü Sayın Mehmed Ali Kağıtçı, bana müjdeyi birkaç gün önce vermişti. Müjdeyi alır almaz, İstanbul’da çıkan Cumhuriyet, Son Posta, Vakit, Milliyet, Ankara’da Hakimiyet-i Milliye (Ulus) gazetelerine, ‘Kağıt fabrikası ilk tecrübe imalatına Nisan’da başlıyor’ diye haber vermiştim. Anadolu Ajansı da haberi yayınlamıştı. 18 Nisan 1936 Cumartesi günü, ilk Türk kağıdına saat 15.03’te kavuşmuştuk. Mütevazı bir tören yapılmıştı. Bu törende o zamanki Kocaeli Valisi Hamit Oskay, Belediye Başkanı rahmetli Kemal Öz, Ağır Ceza Mahkemesi Başkanı rahmetli Nail Töre, Mehmed Ali Kağıtçı, Dr. Heller, Sefa Ülgen ve şehrin ileri gelenleri bulunmuştu. Herkeste bir heyecan vardı. Kağıt hamurları keçelerin üzerinden su halinde geçerken, bu sulu madde nasıl kağıt olacak diye merak içindeydi. Beyaz beyaz, çarşaf çarşaf kağıtlar bobinlere sarılırken o buhar dumanının içinde gözlerde sevinç yaşları vardı. Davetliler Mehmed Ali Kağıtçı’yı tebrik ediyordu. İlk Türk kağıdını alıp yüzüne gözüne sürüyor, hatıra olarak saklıyordu. İlk Türk kağıdı 70 gramlık mat bir kağıttı. Üzerine şöyle yazmıştım: İzmit 18 Nisan 1936 saat 15.03 ilk kağıdımıza kavuşma hatırası.”

Sözü, yerli kağıdın yeni kurulan fabrikanın modern makinelerinden çıktığı o anı anlatmak üzere, Cumhuriyet tarihinin ilk kağıt fabrikasının kurulması için yıllarca mücadele veren, yazılar yazan, konferanslarda kağıt sanayiimizin geleceğini anlatan Mehmet Ali Kağıtçı’ya bırakalım. Mehmet Ali Kağıtçı’nın kaleme aldığı 1974’te yayınlanan ‘Kağıtçılığımız’ adlı kitaptan birlikte okuyoruz:

“18 Nisan 1936 Cumartesi günü saat 14.30’da 1 numaralı Kağıt makinamızdan elde ettiğim ilk kağıt sahifası, uğruna yıllarca mücadele ettiğim idealime kavuşmanın bir belgesi idi. O mutlu andaki sevinçli heyecanımı, bugün de aynı tazelik ve şiddetle hissetmekteyim.”

Gazetelerde İzmit’te üretilen bu ilk yerli kağıt üzerine haberler yayınlanır, köşe yazarları köşelerini bu müjdeli habere ayırır. Bunlardan biri de Peyami Safa’dır.

21 Nisan 1936 tarihli Cumhuriyet gazetesinde yayınlanan ‘Kağıt’ başlıklı makalesinde şunları yazar Peyami Safa:

“İzmit Kağıt Fabrikası iki gün evvel yerli kağıdı çıkardı. Ekmeksiz yaşaması mümkün olduğu halde kağıtsız yaşama imkanı olmayan meslek için, yani mesleğimiz için 18 Nisan bir kağıt bayramı günü sayılmaya değer. Kağıt bizim her şeyimizdir. Bütün bilgimizi onunla aldık, gene onunla veriyoruz. Kağıdın aziz delaleti olmasaydı ne öğrenebilir ne de öğretebilirdik; ne haber alabilir ne verebilirdik. Kağıt medeniyetin derisidir, İzmit Kağıt Fabrikası’nda yeni Türk kültürünün nesci (dokusu) dokunuyor”

Atatürk’ün İzmit Kağıt Fabrikası’nda üretilen yerli kağıtta basılan 19 Mayıs 1936 tarihli Ulus gazetesinin bayram ekini incelediğinde söylediği şu söz, İzmit Kağıt Fabrikası’nın bunca yıllık tarihinin belki de özeti idi: “Medeniyet hamuru...”

İLK KAĞIT…

İzmit o günden sonra bir daha aynı İzmit olmadı…
14 Ağustos 1934’te Başbakan İsmet İnönü tarafından temeli atılan İzmit SEKA Kağıt Fabrikası 1936 Ocak ayı sonunda tamamlanabilir. Dönemin İktisat Bakanı Celal Bayar 6 Kasım 1936’da İzmit Kağıt Fabrikası’nı törenle açar. İlk kağıt üretimi ise 18 Nisan 1936 Cumartesi günü saat 15.03’te yapılır…

VE ÜRETİLEN SON KAĞIT

İzmit o günden sonra bir daha aynı İzmit olmadı…
Özelleştirme kapsamına alınan İzmit Seka Kağıt fabrikasının kapatılmasına karar verilir. Özelleştirme Yüksek Kurulu'nun kararı ile SEKA İzmit işletmesinin kapatılması ve arsalarının yeşil alan, spor alanı, otel alanı ve lüks konut olarak İzmit Büyükşehir Belediyesi'nce yapılan imar planı doğrultusunda düzenlenmesi; bu düzenleme içerisinde yer alan yeşil alanların ve spor alanlarının İzmit Büyükşehir Belediyesi'ne devri, kaydı ile uygun görüldü. Ancak bu karar; Kocaeli halkının ve SEKA çalışanlarının yoğun tepkisi ile karşılandığından, özelleştirme işlemi 1 ay sonra iptal edildi.

SEKA İzmit İşletmeleri 10 Mart 2005 tarihinde AK Parti hükümeti ile Türk-İş arasında yapılan protokol sonucunda çalışanları ve tüm varlıklarıyla beraber İzmit Büyükşehir Belediyesi'ne devredildi. Ve o günlerden kalan son hatıra ise bu fotoğraf oldu.

Kapanan SEKA farikasında üretilen son kağıt…